Van de dorpen in Gulpen-Wittem is Gulpen het oudste. In de Romeinse tijd (50 tot 450 na Christus) waren er al vaste bewoners. De meeste andere dorpen zijn ontstaan in de 11e en 12e eeuw, vaak als kleine nederzetting in de buurt van een grote herenboerderij. Alle dorpen lagen in de nabijheid van een rivier zoals de Gulp of de Geul omdat de toegang tot (drink-) water absoluut noodzakelijk was voor het levensonderhoud.
Bij bouw- en graafwerkzaamheden werden de afgelopen eeuw vondsten gedaan die iets laten zien van het leven in vroegere tijden. In 1922 werden In de buurt van kasteel Neubourg, Gulpen, bij de aanleg van de trambaan Vaals-Maastricht resten gevonden van Romeinse graven, borden en vazen en ook van kruiken. Vermoedelijk lag daar ook een tempel. Gulpen lag aan een kruispunt van twee belangrijke Romeinse wegen. Op de nabijgelegen heuvels waren Romeinse boerderijen, villa’s genoemd. In Wijlre vond men bij het planten van bomen in een weiland twee urnen uit de pre-Romeinse tijd, de tweede eeuw voor Christus.
Er waren ook ontdekkingen van recentere datum. In 1965 werden er bij graafwerkzaamheden in een woning naast het gemeentehuis van Gulpen, nu de Kantonhof, twee onderaardse ovens ontdekt die waarschijnlijk dateerden uit de 16e of 17e eeuw. Het waren ovens om brood te bakken. De archeologen waren er zeer enthousiast over deze vondst omdat de ovens uniek voor Limburg waren. Ze waren tot dan toe alleen gevonden in Drenthe. De burgemeester van Gulpen besloot alle bouwwerkzaamheden te stoppen en de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek was een hele dag aan het graven en bracht de ondergrondse ovens in kaart. Zij vonden ook nog scherven van schalen, melkkannen, aardewerken potten en pannen. Waarom deze ovens onder de grond lagen, in een kelder, was voor de experts een groot raadsel. Het kwam nergens voor in de provincie. Een verklaring zou kunnen zijndat de binnenplaats, de Kantonhof in Gulpen, in de loop der jaren verhoogd was en men over de ovens heen bouwde.
